I- FACTORING'İN TANIMI
Factoring, mal satan veya hizmet arz eden ticari işletmelerin yurt içine veya dışına yapacakları kredili satışlardan kaynaklanan kısa vadeli senede bağlı alacak haklarının, factor veya factoring şirketi adı verilen finansal kuruluşlar tarafından satın alınması temeline dayanan bir faaliyettir. Hukuki anlamda factor, mal satımı ve/veya hizmet arzı ile uğraşan firmaların bu satışları sonucu doğan veya doğacak alacaklarını devralarak tahsilini üstlenen, bu alacaklara karşı peşin ödemelerde bulunarak finansman sağlayan, aynı anda firmalara idari, ticari ve mali konularda verilen hizmetler karşılığı faiz, komisyon ve ücrete hak kazanan kişi veya kuruluş olarak tanımlanmaktadır.
Factoring işlemi sadece kısa vadeli alacaklar için söz konusu olup, bu işlemde vadeler genellikle 30 ila 120 gün arasında değişmekte, bazen vadeler 180 güne kadar uzayabilmektedir. Factoring de, dış ticaret işlemlerinde kullanılan vesaik mukabili ödeme, akreditifli ödeme vb. ödeme şekillerine gerek kalmaksızın, alıcı ve satıcı karşılıklı hesap şeklinde çalışarak maliyetlerin azalmasına yardımcı olmaktadırlar. Alacak hakkının factor'e satılması suretiyle firmalara fon sağlama olanağı veren bir finans türü olan factoring, tanımında içerdiği özellikler nedeniyle kredi şeklinde işleyen diğer finansman araçlarına kıyasla farklılık arzeder. Çünkü, factoring işlemleri dışında, kredi veren finans kuruluşunun senedin tahsil edilmemesi halinde senet karşılığı kredi alan satıcıya daima rücu hakkı mevcut iken, factoring de satıcı alacaklarını factor sözleşmesi ile factor'e satmayı müteakip alacakların tahsil edilememe riskini de factor'e devretmektedir.
Firmaların üretimlerini arttırma çabaları, daha fazla ham madde, ekipman ve işgücü gereksinimini ortaya çıkarmakta, bunların temini ise firmaların cari aktiflerinden sağladığı nakde dayanmaktadır. Firmalar, üretimlerini piyasaya arz ederek satmakta, alacaklarını zamanında tahsil edebilirlerse ürünlerini nakde dönüştürmektedirler. Firmalar, üretimden satışa kadar aşamaları kontrol altında tutabilirlerse de, denetimlerinin dışında kalan en önemli sorun alacakların tahsilidir. Alacakların geç ödenmesi veya ödenmemesi firmalara nakit akımını aksatmakta, bu da firmalar yönünden istenmeyen sonuçlara yol açabilmektedir. Bu itibarla, finans dünyasına yeni bir boyut getiren factoring, nakit akışına doğrudan müdahale ederek, olabilecek zamanlama ve kopukluk sorunlarının önemli ölçüde ortadan kaldırılmasına yardımcı olmaktadır.
Factoring hizmetlerini sunan kuruluşlar; mülkiyet yapısı itibariyle, genellikle bankaların ve diğer finansal kuruluşların ortak veya bağlı kuruluşları veyahut bazı bankaların ayrı birer departmanı olarak faaliyette bulunmaktadırlar. Zira, factoring hizmetleri; büyük sermayeye, uzman personele ve yaygın bir bilgi toplama kapasitesine sahip olmayı gerektirmektedir.
2- FACTORING'İN GELİŞİMİ
Factoring'in tarihçesinin Fenikeliler'e kadar dayandığı ileri sürülmektedir. Kullanıcısına bazı olanaklar sağlayan bir finansal teknik olarak 14 üncü yüzyılda İngiltere'de factoring uygulamalarından yararlanılmıştır. İngiliz yünlü kumaş dokuma fabrikalarının Amerika'daki satış temsilcileri, Kuzey Amerika tekstil piyasasında bu tekniği uygulayarak 1830'larda İngiliz tekstil endüstrisinin süratle gelişmesini sağlamışlar, daha sonra faaliyetlerini tekstil dışı (gıda maddeleri, mobilya vb.) alanlara da yaymışlardır. ABD'de ilk kez 1920'li yıllarda başlatılan factoring faaliyetleri 1970'li yılları müteakip giderek yaygınlaşmış olup, günümüzde ABD ve Avrupa ülkelerinde geniş çapta uygulanan bu yeni finansman tekniği, gelişmekte olan ülkelerde de kullanılmaya başlanmıştır.
Bir çok ülkede 1950'li yıllardan buyana modern anlamda hizmet veren factoring kuruluşlarının önemli bir kısmı büyük banka ve finans kuruluşlarının katılımıyla kurulmuştur. Avrupa ülkelerinde, factoring ve leasing uygulamalarına yaklaşık kırk yıl önce başlanmasına rağmen, bazı finans çevreleri, factoring'i leasing'e kıyasla elan yeterince tanınmadığını ileri sürmektedirler, Nitekim, Avrupa ülkelerinin çoğunda factoring işlemlerine ilişkin ayrı yasalar yapılmasına gerek duyulmamıştır. Örneğin; bazı Avrupa ülkelerinde (İtalya, İspanya ve İsveç) bu konuda yasal düzenlemeler mevcut değilken, bazı Avrupa ülkelerinde ise (Almanya ve Fransa) yasal düzenlemeler mevcut bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerdeki yeni finansman tekniklerini benimseyen ve bu teknikleri gecikmeksizin uygulamaya koyan ülkemizde factoring faaliyetleri ilk kez 1983 yılında başlamış ve firmalarımız bu yeni finans tekniğinin avantajlarından yararlanma olanaklarına kavuşmuşlardır.
3- FACTORING İŞLEMİNDE TARAFLAR
Uluslararası bir factoring işleminde; malların satıcısı, bir diğer ifadeyle alacaklı hesapların sahibi (ihracatçı), malların alıcısı (ithalatçı), alacaklı hesapları satıcıdan devralan (mahalli factor) ile alıcıdan tahsilatı yapacak olan yurt dışındaki (muhabir factor), olmak üzere dört taraf bulunmaktadır.
Yukarıda belirtilen taraflara bakıldığında, ihracattaki ödeme şekilleri arasında yer alan vesaik mukabili ödeme ile factoring'in benzer unsurları içerdiği görülecektir. Çünkü, her iki yöntemde de temel olarak üç taraf (satıcı, alıcı, mahalli banka/veya factor) mevcut olup, dördüncü taraf (yurt dışındaki muhabir banka/veya factor) işleme dolaylı olarak girmektedir. Ancak, fon yaratma ve diğer kolaylıklar hesaba katıldığında factoring işlemi farklı bir görünüm arz etmektedir.
4- FACTORING'İN İŞLEYİŞİ
Alacak, tahsilat ve nakit yönetimi olarak tanımlanan factoring'in çalışma sistemi oldukça basittir. Factoring işlemi; ithalatçı ile alım-satım sözleşmesi yapmış bulunan ihracatçının factoring hizmetlerinden yararlanmak amacı ile bir factoring kuruluşuna (factor), alıcının kredibilitesinin saptanması için "alıcının unvanı ve adresi, alıcı ile olan yıllık ticaret hacmi, alıcının bankasının ismi ve adresi, satışın vadesi, vadeye göre garanti limiti ihtiyacı, kendisinin (satıcı) son üç yıllık finansal tabloları yanı sıra gerekiyorsa alıcı ile factor'ın temas kurabilme izni vb." bilgileri vermesi ile başlar. Factor, ihracatçıdan (satıcı) temin ettiği bilgi ve dokümanların incelenmesini müteakip, ithalatçının (alıcı) kredibilitesinin saptanması için gerekli istihbaratı yapar ve şartlarını, komisyon ve faiz (ıskonto) oranını, ayrıca alacak haklarının ne kadarını (kısmen veya tamamen/mal ve/veya ülke bazında) devir alabileceğini ihracatçıya (satıcı) bildirir. Factor tarafından ileri sürülen koşulları satıcının kabul etmesi üzerine bir factoring sözleşmesi imzalanır ve ihracatçı (satıcı) artık factor'ün müşterisi olur.
Factoring sözleşmesi çerçevesinde; factor'e zamanla kredi değerliliği düşen firmaları kapsam dışına çıkarması ve borçlanma limitlerini düşürme yetkisi verilebilir. Satıcı, mal bedellerini factor'den vadesinde veya vadesinden önce alabilir. Satıcının, factorün onayı dışında yapacağı satışlar sözleşme kapsamı dışında bırakılmaktadır. Satıcının kusurlu halleri dışında, alıcının borcunu ödememesi durumunda kredi riskini factor üstlenmektedir. Factör'ün değerlendirme sonucu alıcı için belirlediği "garanti limiti"ni satıcıya bildirmesi üzerine, satıcı, alacak senetlerini ve sevk belgelerini alacağın devrini tevsik eden bir form ile factor'e teslim eder ve bu formun karşılıklı imzalanmasıyla factoring işlemi tamamlanır.
Muhabir factor; mahalli factor tarafından, satıcının alacağının tahsiline ilişkin olarak, kendisine iletilen bilgiler (satıcı, satış konusu mal, birim fiyat, toplam tutar, alıcı vb.) doğrultusunda bir ödeme limiti (örneğin; 200.000 ABD Dolarına kadar) belirlemektedir. Ödeme limiti; satıcıya yapılabilecek azami ödeme miktarını göstermesinin yanısıra alıcının kredi değerliliğini (kredibilite) ima etmesi yönünden de önemlidir. Bu limitin anlamı; muhabir factor kuruluşun, saptanan limitte belirlenen tutara kadar sorumlu olduğu, limit dışı alacaklar için bir garantisi bulunmadığı, ancak alacak bakiyesinin sadece vadesi geldiğinde alıcıdan tahsili için uğraşacağıdır.
5- FACTORING'İN MALİYETİ
Factoring işleminin maliyetini; satıcının factor'e ödediği komisyon ve faiz (iskonto) oluşturmaktadır. Factor, kredibilite araştırması, üstlendiği risk, alacak hesaplarının tutulması, alacağın tahsilatı vb. hizmetler karşılığında factoring işleminin tipine bağlı olarak devraldığı alacaklar üzerinden satıcıdan belli oranda bir komisyon almaktadır. Komisyon oranı; alıcıların sayısı, alıcıların kredibiliteleri, çalışılan iş kolunun özellikleri, satıcının taaahhüt ettiği yıllık ciro, factoring yapılan ülkelerin risk durumu, alacakların para cinsi vb. kıstaslar göz önünde tutularak saptanmaktadır. Factoring'in, kredi şeklindeki diğer finansman tekniklerinden maliyet açısından farkı bu komisyondur. Bu da bir yerde factor'e devredilen riskin maliyeti olarak yorumlanabilir.
Satıcı, factor'e devrettiği alacağına mahsuben factor'ce alacağın tahsil edilme süresinden önce, belli bir miktarda avans (ön ödeme) kullanmayı istediği takdirde, kullandığı avansa karşılık oranı önceden belirlenmiş faizi (ıskonto) factor'e ödemekle yükümlüdür. Avans ödemelerinde faiz (ıskonto), yurtiçi satışlar karşılığı alacaklarda güncel faiz oranlarına göre belirlenirken yurt dışı satışlar karşılığı alacaklarda faturadaki para birimi için geçerli uluslararası faiz oranları (Libor+spread) esas alınmaktadır.
Factoring'de maliyet mekanizmasının ne şekilde işlediğini bir örnekle belirtelim: Satıcı; 100.000 ABD Doları tutarındaki altı ay vadeli bir yurt dışı satışında factoring hizmetlerinden yararlanmak istemektedir. Factor komisyonunun % 2, uluslararası faiz oranının (Libor+spread) % 10 olduğunu varsayarsak, satıcının mal bedelini satıştan hemen sonra almak istemesi halinde factoring hizmetinin satıcıya maliyeti 7.000 ABD Doları olacaktır. Dolayısıyla, satıcı altı ay beklemeden alacağını 93.000 ABD Doları olarak tahsil 1edebilecektir. Söz konusu işlemin hesaplanması aşağıdaki şekilde yapılmaktadır.
100.000 ABD Doları x % 2 = 2.000 ABD Doları (komisyon)
100.000 ABD Doları x % 5 = 5.000 ABD Doları (faiz)
Toplam : 7.000 ABD Doları
(Not : Yıllık % 10 üzerinden altı aylık faiz % 5'dir)
Factoring hizmetlerinde, factor, genellikle kredili satışlar toplamının % 80'i civarındaki bölümünü satıcıya nakit olarak derhal, kalan bölümü ise alıcıdan mal bedelinin tahsilatını müteakip ödemeyi taahhüt etmektedir. Böylece, satıcı, kredili satışlardan doğan nakit ihtiyacını istediği zaman kolayca karşılayabilmektedir.
6- FACTORING TÜRLERİ
Satıcı ve alıcının aynı veya farklı ülkelerde bulunması, satıcının factoring hizmetlerinden yararlanma biçimi, tarafların sözleşmede bazı koşulları belirlemesi sonucu oluşan değişik factoring türlerinin başlıcaları aşağıda açıklanmaktadır.
6.1-Ulusal ve uluslararası factoring
Tarafların aynı veya farklı ülkelerde bulunuşu itibariyle factoring, ulusal ve uluslararası olmak üzere iki ayrı başlık altında toplanmaktadır.
6.1.1-Ulusal factoring
Bir factoring işleminde yer alan tüm tarafların (alıcı, satıcı ve factor) aynı ülkede bulunduğu ortamda satıcı firmanın kredili satışlarından doğan senede bağlı alacaklarını factor'e devrederek alacaklarının bir kısmını veya tamamını nakde çevirmesidir. Ülkemizdeki uygulamada; yurtiçi (ulusal) factoring işlemleri kabil-i rücu ve gayrikabil-i rücu olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.
Yurtiçi Factoring uygulamasında sisteme konu olan taraflar üç tanedir.Bunlar alıcı, satıcı ve Factor'dur. Satıcı, alıcısı ile ilgili bilgileri Factor'a verir.Factor yaptığı çalışmalar ve istihbaratlar neticesinde alıcıya bir limit belirler.Bu limit dahilinde satıcı Factor'a alacaklarını devreder ve talep ettiği anda belli bir yüzdesini nakit olarak kullanır. Satıcı, alıcıların vade
tarihinde borçlarını Factor'a ödemeleri konusunda bildirimde bulunur. Alacak riskinin Factor tarafından üstlenip üstlenilmemesi, kullanıcının talebine ve alıcıların kredibilitesine bağlıdır. Factor, riski uygun görmediği durumlarda yurtiçi işlemler için satıcıya rüculu çalışma şartı önerebilir. Bu uygulamada, alacak riski Factor tarafından üstlenilmez, gelen talepler
doğrultusunda işletmelere finansman veya tahsilat hizmetleri sunulur.
tarihinde borçlarını Factor'a ödemeleri konusunda bildirimde bulunur. Alacak riskinin Factor tarafından üstlenip üstlenilmemesi, kullanıcının talebine ve alıcıların kredibilitesine bağlıdır. Factor, riski uygun görmediği durumlarda yurtiçi işlemler için satıcıya rüculu çalışma şartı önerebilir. Bu uygulamada, alacak riski Factor tarafından üstlenilmez, gelen talepler
doğrultusunda işletmelere finansman veya tahsilat hizmetleri sunulur.
6.1.1.1-Yurtiçinde Tam Servis Factoring İşleyişi
A- Başvuru
1-Satıcı, alıcıdan siparişini alır.
2-Satıcı, Factor'a başvurarak alıcısı ile ilgili bilgileri verir.
3-Factor gerekli incelemeleri yaptıktan sonra alıcının kredibilitesi doğrultusunda ön limit ve çalışma şartlarını satıcıya bildirir.
4-Factoring sözleşmesinin imzalanmasıyla beraber Factor, belirlediği ön limiti kesinleştirir.
1-Satıcı, alıcıdan siparişini alır.
2-Satıcı, Factor'a başvurarak alıcısı ile ilgili bilgileri verir.
3-Factor gerekli incelemeleri yaptıktan sonra alıcının kredibilitesi doğrultusunda ön limit ve çalışma şartlarını satıcıya bildirir.
4-Factoring sözleşmesinin imzalanmasıyla beraber Factor, belirlediği ön limiti kesinleştirir.
B- Fatura Devri ve Tahsilat
1- Satıcı, malları ve üzerinde devir bildirimi bulunan ilgili faturayı alıcıya gönderir.
2- Satıcı, aynı anda faturanın bir kopyasını Factor'a gönderir.
3- Factor, daha önce anlaşılan şartlar çerçevesinde satıcıya ön ödemeyi yapar.
4- Vade tarihinde fatura meblağı alıcıdan tahsil edilir.
5- Factor, fatura bakiyesini satıcıya öder
1- Satıcı, malları ve üzerinde devir bildirimi bulunan ilgili faturayı alıcıya gönderir.
2- Satıcı, aynı anda faturanın bir kopyasını Factor'a gönderir.
3- Factor, daha önce anlaşılan şartlar çerçevesinde satıcıya ön ödemeyi yapar.
4- Vade tarihinde fatura meblağı alıcıdan tahsil edilir.
5- Factor, fatura bakiyesini satıcıya öder
6.1.2 Uluslararası factoring
Satıcı ve alıcının farklı ülkelerde olduğu, satıcının alacaklarının takip ve tahsilinin factor tarafından yapıldığı durumda söz konusu olup, ticari işlemin ihracat veya ithalat oluşuna göre uluslararası factoring'i ihracat ve ithalat factoring'i olarak iki ayrı grupta toplamak mümkündür. Ulusal ve uluslararası factoring'de mekanizmanın ayni olmasına rağmen, uluslararası factoring'de alıcının ödemeleri yaptığı muhabir bir kuruluş da (banka, factör'ün şubesi veya aracı durumda başka bir factor) devreye girmektedir.
6.1.2.1-İhracat factoring'i
İhracata yönelik factoring işlemleri; gayrikabil-i rücu ve kabil-i rücu olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. İhracat factoring’inin işleyişi aşağıdaki gibidir.
A- Başvuru
1-Satıcı, alıcıdan siparişini alır.2-Satıcı, Factor'a başvurarak alıcısı ile ilgili bilgileri verir.
3-Factor bu bilgileri muhabir factor'a göndererek alıcılar için ön limit talep eder.
4-Muhabir factor gerekli çalışmaları yaptıktan sonra Factor'a ön limitleri bildirir.
5-Factor ön limitleri ve kendi çalışma şartlarını satıcıya sunar.
6-Factoring sözleşmesinin imzalanması ile beraber Factor, muhabir Factor'a kesin limit başvurusunu gönderir.
7-Muhabir Factor, alıcı için onayladığı kesin limitleri Factor'a bildirir.
1- Satıcı, malları ve üzerinde devir bildirimi bulunan ilgili faturayı alıcıya gönderir.
2- Satıcı bildirimli faturanın bir kopyasını Factor'a gönderir.
3- Factor satıcıya ön ödemeyi yapar.
4- Vade tarihinde muhabir factor alıcıdan tahsilatı yapar.
5- Tahsil edilen fatura meblağı Factor'a gönderilir.
6- Factor, satıcıya bakiye ödemeyi yapar.
6.1.2.1.1-Gayrikabil-i rücu ihracat factoring'i
Gayri kabil-i rücu ihracat factoring'in işleyişi aşağıdaki aşamalara göre gerçekleşmektedir:
- Satıcı (ihracatçı), bir factoring kuruluşuna (factor) başvurarak yurt dışında bulunan ve müşterisi olan ithalatçı firmanın adını ve ihtiyacı olan limiti (ihracatçının vadesinde ithalatçı bazında oluşacak alacak tutarı) bildirir.
- Factor, alıcının (ithalatçının) bulunduğu ülkedeki muhabirine (muhabir factor);alıcının adı, adresi ve talep edilen limiti bildirir.
- Muhabir factor, alıcı firma hakkındaki istihbaratı olumlu ise limit tesis eder.
- Sözkonusu limit factor tarafından ihracatçıya bildirilir ve satıcı ile factor kuruluşu arasında bir sözleşme yapılır.
- Satıcı, malı sevk eder ve düzenlemiş olduğu faturanın aslına temlik şerhi koyarak ve ödemenin muhabir factor'e yapılmasını beyan ederek müşterisine (alıcıya) gönderir ve bir suretini de factor'e teslim eder.
- Factor, faturayı vadesinde muhabir factor kanalı ile tahsil eder ve satıcıya öder. Satıcı firmanın vadeden önce peşin ödeme istemi halinde düzenlenen faturanın en çok % 80'ini satıcıya (ihracatçıya) ön ödeme (avans) olarak ödeyebilir.
- Factoring'de tahsilat riski factor tarafından üstlenildiği için reklamasyon dışındaki bütün sorunlar faktor tarafından çözümlenir ve satıcıya bilgi verilir.
Bu tür factoring işlemlerinde, alıcının mali güçlüğe düşüp ödeme yapmaması durumunda, factor vadeden sonraki 90 ıncı gün garanti limiti kapsamındaki bedelin tamamını (%100) öder. Burada satıcı (ihracatçı), vadeli % 100 garantili ve finansman sorunları olmaksızın satış yapma olanağına kavuşurken, alıcı da (ithalatçı) likidite sorunlarından bağımsız, akreditif açmadan, vadeli alım yapma olanağına kavuşmaktadır.
6.1.2.1.2-Kabil-i rücu ihracat factoring'i
Satıcı uzun süredir çalıştığı ve iyi tanıdığı alıcılarda risk görmediği durumlarda ihracat alacaklarından doğan haklarını factor'e kabil-i rücu temlik edebilir. Bu tür işlemde, factor; alacağın takibi ve tahsilini üstlenir, vadeden önce ön ödeme yapabilir. Ancak, alacakların tahsil edilmeme riski ile ilgili tüm sorumluluk satıcıya aittir.
1-Erkut Onursal, Ulusal ve Uluslararası Ticari Kurallar ve Uygulama, Üysen yayınları, İstanbul, 2000.
2- M.Şeref Atbaş,Dış Ticaretin Finansmanında Factoring Dış Ticaret Forum(Nisan 1989),İGEME,Ankara1989
6.1.2.2- İthalat factoring'i
Yurt dışından vadeli, mal mukabili ve factoring kapsamında ithalat yapmak isteyen alıcı, bu konuda satıcı ile anlaşır. Satıcı, kendi ülkesindeki factor aracılığı ile Türkiye'deki factor ile temas kurar, gerekli limitleri ister. Türkiye'deki factor, limit saptanması hususunda alıcı ile temasa geçerek, gerekli bilgi ve belgeleri temin eder ve inceleme sonucu olumlu ise alıcı (ithalatçı) adına limit tesisi yapılır ve bu limit satıcının (ihracatçı) ülkesindeki factor'e bildirilir. Alıcı, vadede factor'ün bildirdiği hesap numarasına ödemeyi yapar. Böylece, ithalatçı likidite sorunlarından bağımsız mal mukabili ve vadeli ithalat yapma olanağını temin eder.
6.2- Bir factoring işleminde bazı hizmetlerin mevcudiyetine göre oluşan factoring türleri
Bazı hizmet türlerinin factoring işleminde yer alışı aşağıdaki factoring türlerini oluşturmaktadır.
6.2.1-Geleneksel factoring
Factor'ün ticari riskleri tamamen üstlendiği ve genellikle satıcıya bir avans ödemesi yaptığı bir factoring işlemi olup, uluslararası uygulamada yaygın bir kullanım alanı mevcuttur.
6.2.2- Zahiri factoring
Factor'ün ticari riskleri yüklenmeden, sadece vesaikin tahsilini üstlendiği bir factoring işlemi olup,uluslararası uygulamada oldukça seyrek rastlanan bir türdür.
6.2.3- İskontolu factoring
Alacakların vadesi dolmadan önce factor tarafından iskonto edilerek bakiyenin satıcıya ödenmesine imkan veren bir factoring türüdür.
6.2.4- Vadeli factoring
Satıcının factor'den aylık kredili satışların ortalama vadesi üzerinden ay sonlarında toplu tahsilat yaptığı, factor'den avans almadığı ve ödemelerin vade sürelerinin sonunda yapıldığı, satıcıya finasman desteğinin sağlanmadığı bir factoring türüdür.
6.2.5- Açık factoring
Satıcının faturalarını devralan ve alacaklarını tahsil eden factor'ün adı alıcıya bildirilmekte ve faturaların üzerine ödemenin vadede doğrudan factor'e yapılmasına ilişkin bir ihbar notu konulmaktadır.
6.2.6- Gizli factoring
Bu tür factoring işleminde; satıcı faturaların üzerine ödemelerin factor'e yapılmasına ilişkin bir not koyduğu taktirde alıcı ile ilişkilerinde bulunan olumsuz bir etki yapılacağını düşünülerek factor'ün adını tamamen gizli tutmak isteyebilir. Bu işlem, satıcının kredili olarak satacağı malları peşin bedelle factor'e satması, factor'ün de satıcıya malların alıcıya teslimi ve bedelinin sağlanması için vekâlet vermesi yoluyla yürütülmekte, factor'ün mevcudiyeti alıcıya duyurulmamaktadır.
7- FACTORİNG'İN AVANTAJLARI
Bir factoring işleminin satıcı ile factor kuruluşa sağladığı avantajlar aşağı belirtilmektedir.
7.1-Satıcı (İhracatçı) yönünden
Factoring işlemi; alacakların takibi ve tahsil edilmesi, riskin giderilmesi, ayrıca vadeden önce peşin ödeme hususlarında satıcıya yardımcı olmaktadır.
7.1.1-Alacakların takibi ve tahsili işlemi
Factoring sözleşmesini müteakip, alacakların takibi ve tahsili işlemlerinin factor'e devredilmesi ile birlikte şirket yöneticileri, tahsilat ve kredi kontrolünü izlemekten kurtulmakta, satış muhasebesi ve defter kayıtlarının yapılması gerekmediğinden şirketin idari giderleri azalmakta, şirketin nakit akışı programlanabildiğinden geleceğe yönelik verimli ve güvenilir planlar yapılabilmekte, factor'ün temin ettiği istihbarata göre satışlar ödeme gücü olan alıcılara yönlendirilmekte, açık hesap yoluyla satışlar daha kolay ve güvenilir hale gelmektedir. Ayrıca, yurtdışına yönelik satışlarda, satıcı ile alıcı(lar) arasında aynı lisanı kullanamamaktan kaynaklanan sorunlar da factor ile alıcı(lar) arasında çözümlenmektedir.
7.1.2- Risk'in giderilmesi
Kredili satış bedellerinin tahsil edilememesi halinde doğacak tüm kayıplar (belirlenen limitler dahilinde) factor tarafından üstlenildiği için, satıcının karşılaşabileceği sorunların yanısıra kambiyo işlemlerinin sonuçlandırılamaması riski'de ortadan kalkmaktadır. Mal bedelini tahsil edememe riskini factor'e devreden satıcı; dahili ve/veya uluslararası piyasalarda, alıcı(lara) satışlarında vade tanıyabileceği için, ürünlerinin rekabet gücünü arttırmanın yanısıra pazarlarını da genişletme olanaklarına kavuşmaktadır. Diğer taraftan, factoring işlemi sayesinde, yurt dışındaki alıcı(lar) da akreditif tesisi külfetinden kurtulmakta, ödemeleri ülkelerindeki muhabir factor'e yaparak zamandan ve paradan tasarruf etmektedirler.
7.1.3-Vadeden önce peşin ödeme
Factoring işlemlerinde, factor, genellikle kredili satışlar toplamının %80'i civarındaki bölümünü satıcı'ya nakit olarak derhal, bakiyesini ise tahsilatı müteakip ödemeyi taahhüt etmektedir. Böylece, satıcı, factor'ün verdiği ön ödeme ile, ham maddeyi peşin ödeyerek temin edebilmekte, üretim maliyetlerini düşürmekte, gereksiz zamanlarda banka kredisi kullanmamakta ve faiz giderlerini düşürmektedir. Alacaklarını, stoklarını ve borçlarını azaltan işletmenin ise işletme sermayesinin artışı yanısıra bilançosu da dahil likit hale gelmektedir. Factoring ile sağlanan finansman maliyetinin, ticari kredilere kıyasla daha düşük olması nedeniyle vadeli satışlardan ilave kazançların da sağlanabilmesi mümkündür.
7.2- Factor (Factoring Kuruluşu) yönünden
Bir factoring sözleşmesini müteakip, factor; satıcının yaptığı kredili satışlarla ilgili her türlü muhasebe kayıtlarının tutulması ve satışlardan doğan alacakların vadesinde tahsil edilmesi, edilememesi durumunda doğacak kayıpların tam olarak karşılanması görevini üstlenmektedir. Factor, factoring işleminden yararlanan satıcıdan, hizmet nedeniyle kredili satış tutarının belirli bir oranında komisyon almakta, satıcıya avans ödemesi yapılması halinde de avansa tekabül eden faiz tutarını tahsil etmektedir. Factor, çalıştığı firmaların kredibilitelerinin değerlendirilmesi sonucunda, satıcı ve alıcıların mali durumları hakkında geniş bir bilgi birikimine ulaşmakta ve bu birikimi diğer faaliyetlerinde de kullanabilmektedir. Ayrıca, factor, müşterisi olan firmalar üzerinde etkinliğinin zamanla artışı nedeniyle (şayet bağlı olduğu bir banka varsa bu bankanın ) müşteri hacmini de genişletebilmektedir.
8 – TÜRKİYE’DE FACTORİNG UYGULAMASI
Ülkemizde son yıllarda bankacılık sistemindeki önemli değişim ve gelişmelerin yanısıra uluslararası nitelikteki bankaların da Türkiye’de şube açmaları ve bankaların ihtisas bankacılığı eğilimlerinin giderek artışı sonucu bankalar arası rekabetin yoğunlaşması üzerine bankalar, müşterilerine; tüketici kredileri, kredi kartları, leasing, factoring ve forfaiting gibi yeni finansman tekniklerinden yararlanabilme olanakları sunmaya başlamışlardır. Factoring kavramı bir finans tekniği olarak ülkemiz bankacılık terminolojisine ilk kez 1983 yılında “ Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ” ile girmiştir. Bu Kararname’ nin 3üncü maddesi; factoring’i “mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya doğacak alacakların temellük edilerek, tahsilinin üstlenilmesi ve bu alacaklara karşılık ödemelerde bulunularak finansman sağlanması” diye tanımlanmakta, bu işle uğraşmak üzere kurulan şirketleri de “ factoring şirke tleri” olarak adlandırmaktadır.
Factoring, yeni bir finansman modeli olmasına rağmen ülkemizde hızlı bir gelişme göstermiş ve ülkemiz finans piyasalarının son yıllarda vazgeçilmez enstrümanı olmaya başlamıştır. Her türlü mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan kısa vadeli alacakların factoring şirketine devredilmesi işlemi giderek yaygınlaşmaktadır. Alacakların takibi, tahsili, garanti edilmesi, finansman sağlanması, pazar araştırması, kredi istihbaratı yapılması, ticari risklerin üstlenilmesi ve muhasebe kayıtlarının tutulması,vb. hizmetleri içeren factoring, firmaların kısa vadeli sermaye ihtiyacını karşılamaktadır. Ülkemizde factoring işlemlerinin önemli kısmını (%75) yurtiçi, geri kalan kısmını ise ihracat (%23) ve ithalat (%2) factoring’i oluşturmaktadır. Yurtiçi factoring işlemleri için önemli bir potansiyelin mevcudiyetine rağmen, dahili piyasada şirketler hakkında yeterli bilgi temin edilecek bir bilgi bankasının olmaması factoring hizmetlerinin iç piyasada arzulanan biçimde yaygınlaşmasını güçleştirmektedir. Ülkemizde factoring hizmetlerinden en çok yan-sanayi şirketleri, küçük ve orta ölçekli şirketler, sektörler itibariyle de en çok sanayi, tekstil, gıda, hizmetler sektörü, otomotiv, makine ve teçhizat, yedek parça, büro makinaları, sağlık ve temizlik sektörleri ile yayıncılık sektörleri yararlanmaktadır.Ülkemizde bankalarca veya özellikle factoring işlemleri yapmak üzere kurulan şirketler tarafından yapılan factoring işlemlerinin, aşağıda belirtilen, mevzuat ile yakın ilişkisi mevcuttur.
8.1-Türk Ticaret Kanunu
Türk Ticaret Kanunu’nda factoring işlemlerine ilişkin herhangi bir hüküm mevcut olmayıp, satıcıların faturaya bağlı alacaklarının devir ve temliki, Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş bulunan “alacağın temliki hükümleri”ne tabidir.
8.2-Borçlar Kanunu
Borçlar Kanunu’ nun 162 inci maddesinde “Kanun veya akit ile veya işin mahiyeti icabı olarak men edilmiş olmadıkça borçlunun rızasını aramaksızın alacaklı, alacağını üçüncü bir sahsa temlik edebilir. Borçlu alacağın temlik edilmemesinin şart edilmiş olduğunu,bu şartı ihtiva etmeyen bir ikrarı bilkitabeye istinat ile, alacağı temellük eden üçüncü bir sahsa karşı iddia edemez” hükmü yer almakta ve sözleşmenin şekline dair 163 üncü madde’ de "Tahriri şekilde yapılmış olmadıkça alacağın temliki muteber olmaz. Bir alacağın temlikini vaad etmek, hususi şekle tabi değildir" denilmektedir. Diğer taraftan, yine aynı Kanun’ un 164 ila 172 nci maddelerinde ise, “alacağın devredilebilir olması, temlik işleminin yazılı ve sözleşme şeklinde yapılması, tarafların medeni haklarını kullanma ehliyetlerinin olması” gerekliliğine işaret edilmektedir.
8.3- Bankalar Kanunu
Bankalar Kanunu’nun 6 ncı maddesinde; “Bir bankanın vereceği nakdi krediler ile teminat mektupları, kefaletler, aval, ciro ve kabuller gibi gayrinakdi krediler, satın alacağı tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle veya herhangi bir şekil ve surette vereceği ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdi krediler, gayrinakdi kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler ve ortaklık payları izledikleri hesaba bakılmaksızın kredi sayılır (4389 Sayılı Bankalar Kanunu’nun 11 inci maddesinin 4672 sayılı Bankalar Kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin Kanun’un değişik 6 ıncı maddesi)” hükmü yer almaktadır.
Factoring şirketinin müşterisine verdiği avansın kredi olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bir görüşe göre; factoring hizmetlerinin alıcıya açılan bir kredi olması ve satıcıya rücu edilmemesi nedeniyle, factoring Bankalar Kanunu yönünden alıcılar lehine açılmış gayrinakdi bir kredi olarak değerlendirilmektedir. Bir diğer görüş ise; belli bir alacak karşılığı olarak verilen avansın kredi işlemi olarak değerlendirilmesi yönündedir. Söz konusu avansın verilmesi için karşılık gösterilen alacak kredi işleminde olduğu gibi teminat amacıyla verilmemiştir. Bunun sebebi, henüz doğmamış alacaklar için fatura üzerinden avans verilmiş olmasıdır. Ancak, bu avans üzerine, devralınan alacaklardan alınan komisyona ilave olarak faiz yürütülürse bu işlemin kredi unsurlarını taşıyabileceğini de gözönünde tutmak gerekir. Diğer taraftan, verilen avans, malını satan müşteri açısından vadesinden önce çekilen parasıdır. Burada da iskonto esasına dayalı kısa vadeli kredi işlemine benzer bir uygulama ortaya çıkmaktadır.
Gerek Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun (ek ve tadilleri)’nde, gerekse bu Kanun’a istinaden yürürlüğe konulan 32 sayılı Karar (ek ve tadilleri)’nde factoring işlemlerine ilişkin herhangi bir hüküm mevcut değildir. Ancak, 32 sayılı Karar’a ilişkin 91-32/5 sayılı Tebliğ (ek ve tadilleri)’ne göre; ihraç edilen malların bedellerinin süresinde yurda getirilerek, bankalar ve özel finans kurumlarına satılmasından ve ihracat hesabının süresinde kapatılmasından ihracatçılar sorumlu tutulmakta, ihracata aracılık eden, ihracat bedelleri hesaplarına geçen ve gümrük idarelerince kendilerine gümrük beyannameleri gönderilen bankalar ve finans kuruluşları, ihracat bedellerinin yurda getirilmesini ve satışının yapılmasını izlemekle yükümlü kılınmışlardır (md.21). Sözkonusu Tebliğ’de ayrıca; factoring masraflarının mal bedelinden mahsubu veya görünmeyen işlemlere ilişkin hükümler çerçevesinde döviz transferi taleplerinin bankalarca incelenip sonuçlandırılacağı belirtilmektedir (md.24).
İhracata yönelik factoring işlemlerine ilişkin açıklama; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın I-M Genelgesi’nin (I) bendinde yer almaktadır. Buna göre; ihracattan doğan alacak hakkının bir factor kuruluşa temlik edildiği factoring işlemlerinde, yapılan anlaşma hükümlerine göre ihracatçıya rücu edilebilir veya edilemez şartına bağlı olmaksızın, ihracat bedellerinin Kambiyo Mevzuatında belirlenen bedel getirme süreleri içinde tahsilinden factor kuruluş sorumludur.
İhracatçı tarafından factor kuruluşunca alacağın devralındığına ilişkin gümrük beyannamesi (GB) ile irtibatlandırılmış bir belgenin aracı bankaya ibrazı üzerine ihracat hesabının kapatılmasına ilişkin sorumluluk ihracatçıdan factor kuruluşa intikal edeceğinden ihracat bedellerinin, alacağın tahsilini müteakip veya factor kuruluşun yurt dışından geldiğinin tespiti kaydıyla kendi döviz kaynaklarından karşılanmak suretiyle Kambiyo Mevzuatı’nda belirlenen sürelere tekabül eden oranlarda bankalara satılması halinde bankalarca factoring masrafları düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden ihracatçı firma adına Döviz Alım Belgesi (DAB) düzenlenir ve üzerine alacağı devralan factor kuruluşun ünvanı ile bu masraflara ilişkin not konularak ihracat hesabı kapatılır. İhracat bedellerinin sözkonusu süreler içinde tahsil edilmemesi halinde ilgili kambiyo müdürlüklerine sadece factor kuruluş ihbar edilir. Factor kuruluş tarafından ihracat hesabının kapatılmış olması halinde factor kuruluşun ihracat bedelini ithalatçıdan tahsil edip etmediğinin araştırılmasına ve ilgili kambiyo müdürlüğüne herhangi bir ihbar yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
Factoring şirketlerinin, alacakların ödenmesini garanti etmeleri ile alacakların sigorta edilmesinin karıştırılmaması gerekir. Çünkü, Borçlar Kanunu’nun 110 uncu maddesine göre; garanti işleminde bir üçüncü kişinin fiilini başkasına taahhüt işlevi vardır. Sigortacılıkta ise bir kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan bir rizikonun ortaya çıkması halinde tazminat ödenmektedir. Sigortacılık hizmetlerinin özel bir hukuki düzenlemeye tabi tutulması nedeniyle sigorta şirketleri dışında kimse sigorta poliçesi düzenleyemeyeceği için factoring şirketlerinin sigorta hizmeti vermeleri olanağı yoktur.
8.6- Ödünç Para Verme İşleri Hakkında KHK
Ödünç Para Verme İşleri Hakkında 90 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, factoring kuruluşlarını “ mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya doğacak alacakları temellük ederek, tahsilini üstlenen, bu alacaklara karşılık ödemelerde bulunarak finansman sağlayan şirketlerdir” diye tanımlamaktadır. ( Madde: 3/545 sayılı KHK ile değişik). Factoring şirketlerinin, Hazine Müsteşarlığı’nın ön iznine istinaden sadece anonim şirket statüsünde kurulabilmeleri zorunluluğu yanısıra bu şirketlerin sermaye miktarları da yine anılan Müsteşarlıkça belirlenmektedir. Factoring şirketlerinin uygulayacağı faiz oranları ile alacakları diğer masraf ve gelirlerin azami oranlarının tespiti veya serbest bırakılmasına Hazine Müsteşarlığı yetkili olup, bu şirketler ana faaliyet konuları dışında başka bir işle uğraşamazlar,teminat mektubu veremezler ve mevduat toplayamazlar, kambiyo senetlerine dayalı olsa bile fatura veya alacağın bir mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden belgelerle ilişkilendirilemeyen alacakları satın alamazlar. Ancak, bu şirketlerin Sermaye Piyasası Kanunu’na göre menkul kıymet ihraç etmeleri ile uluslararası piyasalardan ödünç para almaları bu hükmün dışında tutulmuştur (Madde: 12 ve 13/545 sayılı KHK ile değişik).
8.7- Factoring Şirketleri’nin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik
Mal veya hizmet satışından doğmuş veya doğacak (fatura veya diğer belgelere dayalı) alacakları devralarak tahsilini üstlenen ve bu alacaklara karşı ödemelerde bulunarak firmalara finansman sağlayan factoring şirketlerinin kuruluş ve çalışma esasları Hazine Müsteşarlığı tarafından bir yönetmelikle düzenlenmiştir. Factoring şirketi kuruluşu için anılan Müsteşarlıktan ön izin ve kuruluşu takiben faaliyet izni alınması zorunlu olup, faaliyet izni almayan şirketler factoring işlemleri ile uğraşamazlar. Ancak, bankalar, sigorta şirketleri ve özel kanunlara göre ödünç vermeye yetkili kılınan kuruluşlar ile tüzel kişilerin doğrudan veya ortak veyahut iştirakleri aracılığıyla dolaylı olarak ortaklık ilişkisi içinde bulundukları diğer tüzel kişilere ödünç para vermeleri ve Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde yetkili kurum ve kuruluşlarca yapılacak işlemler hakkında söz konusu Yönetmelik hükümleri uygulanmamaktadır (Yön:Mad: 1).
Anonim şirket statüsü altında faaliyette bulunmaları öngörülen factoring şirketlerinin müşterileri ile yapacakları işlemler için yazılı sözleşme düzenlemeleri zorunlu olup, bu şirketler aşağıda tanımlanan işlemleri yapamazlar (Yön: Md: 8).
- factoring faaliyetleri ile doğrudan ilgisi bulunmayan faaliyetler ile uğraşamazlar,
- Sermaye Piyasası Kanunu’na göre menkul kıymet ihracı ile uluslararası piyasalardan ödünç para temini dışında, mevduat veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı para toplayamazlar,
- Kambiyo senetlerine dayalı bile olsa fatura veya alacağın bir mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden benzeri belgelerle ilişkilendirilmeyen alacakları satın alamazlar.
9 – SONUÇ
Uzun bir geçmişe sahip factoring, bankaların ve finans kuruluşlarının bu sektöre yaptığı yatırımlar sonucu bankacılığın ihtisaslaşmış bir sahası olarak görülmeye başlanmıştır. Türkiye’de 1988 yılından itibaren bankaların bünyesinde factoring hizmeti verilmeye başlanmış, daha sonra factoring şirketlerinin kurulması ile bu sektör ülkemizde hızlı bir gelişim göstermiştir. Nitekim, 1990 yılında 100 milyon ABD Doları olan bu sektörün cirosu 2000 yılında 5,9 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Bu hızlı gelişimin başlıca nedeni, ülkemizin ticari ve ekonomik yapısının factoring için uygun bir ortam sağlamasıdır. Zira, yurtiçi ticaretin önemli bir kısmının vadeli olması, yüksek oranlı enflasyonun devamlı olarak şirketlerde işletme sermayesi sorununu yanında getirmesi, ülkemiz ekonomisinin ihracata yönelik oluşu, ihrac ürünlerinin büyük bir bölümünün factor edilebilir nitelikte olması, uluslararası ticaretin vadeli (açık) hesap şekline dönüşmesi ve akreditifli ödeme şeklinin giderek azalması factoring ihtiyacını arttırmaya devam etmektedir.
Çağdaş bir finansman yöntemi olan factoring’de üç ayrı hizmet birarada verilmektedir. Nitekim, factoring,firmaların mal ve hizmet satışlarından doğan yurtiçi ve yurtdışı kısa vadeli alacaklarının bir factoring şirketi’nce temlik alınması ile başlamakta, satıcı firma; “alacağın takibi ve tahsili”, “alacağın ödenmeme riskine karşı garanti edilmesi” ve “alacak tutarının belli bir oranda vadesinden önce ödenerek esnek finansman sağlanması”na yönelik hizmet paketinden gerek duyduğu hizmeti seçebilme olanağına kavuşmaktadır.
Yorum Gönder